آسانسور وسیله ای است در ساختمان که برای جابجایی مسافر یا کالا ، بین طبقات ساختمانهای چند طبقه الزاما” مورد استفاده قرار می گیرد. شهر نشینی مخصوصا” زندگی در کلان شهرها ناگزیر به سکنی گزیدن در ساختمانهای چند طبقه را ایجاد می نماید.البته این گونه از زندگی و عدم استقرار آسانسور در ساختمان خود به معضلی جدی تبدیل خواهد شد.
در نوشتار حاضر به تاریخچه آسانسور ، آشنایی با قطعات کلیدی و کاربری آنها و همچنین نکات فنی و استانداردی که کارفرمایان محترم شرکت آریا فراز جهت اجرای آسانسور باید در ساختمان رعایت فرمایند پرداخته شده که امید است مورد توجه استفاده کنندگان از این وسیله قرار گیرد.
تاریخچه آسانسور
انسان های اولیه در هنگام عبور از رودخانه ها و گذرگاه ها از طناب به عنوان رایج ترین وسیله استفاده می کردند. بعدها از نیروی آب و بخار برای کشش طناب استفاده شد.به تدریج بالابر ها برای جابجایی و حمل ونقل عمودی مواد و ابزار و پس از آن انسان ، به کار رفتند.
از زمانی که ضرورت ساخت یک دستگاه برای جایجایی نفرات بیشتری به سمت زیر زمین در فواصل کوتاه شناخته شد، فلسفه به کارگیری این دستگاه تغییر کرد وتولید کنندگان بر آن شدند که وسیله ای ایمن و کارآمد تولید کنند که بتواند مسافران را بدون توقف جابه جا کند.
روز به روز تغییرات بسیاری روی دستگاه های بالابر عمودی که شامل مجموعه مختصری از تجهیزات بود و می توانست مسافر ها را بالا و پایین ببرد ، اعمال شد. ورود شرکت ها به عرصه تولید وسیله حمل ونقل عمودی از آن زمان آغاز شد که پس از جنگ جهانی دوم ، مساله اسکان و تحت پوشش قرار دادن میلیونها نفر اروپایی در کوتاه مدت از نظر اقتصادی امر مهمی قلمداد می شد.
آسانسور وسیله حمل ونقل عمودی است که با سیستم تعلیق و تعادل نیروی محرکه عمل جابه جایی انجام می دهد در واقع برای آشنایی با این وسیله باید گفت که بشر در قرون گذشته از بالابر استفاده کرده است اما پایه گذار علمی و طراح آسانسور امروزی دانشمند و ریاضی دان بزرگ آتوود است که با ساخت ماشین آتوود که عبارت بود از دو وزنه که با یک نخ به یکدیگر مربوط می شوند و روی قرقره ها بالا و پایین می رفتند توانست طرح ابتدایی یک آسانسور را ارائه دهد.
اما اولین آسانسور به شکل امروزی که دارای ترمز ایمنی بود توسط اوتیس در آمریکا ساخته شد و سپس بعد از آن دیگران نیز به ساخت انواع آسانسور دست زدند و صنعت آسانسور شکل گرفت .VON OBACH اتریشی در سال 1873 اولین بالابر هوایی را که بدون توقف حرکت می کرد و توسط طناب کششی کشیده می شد نصب کرد . این سیستم با شاخص های مهمی مثل اتصال استاندارد طراحی شده بود که در این دستگاه اطاق بالابر می توانست به طناب درون شیار وصل شده و مجددا“جدا شود.
امتیاز انحصاری ساخت بالابر در اتریش درست در اواخر زندگی OBACH در سال 1887 توسط تنها شرکت سازنده آلمانی POHLIG J خریداری شد که بعد ها این شرکت با شرکت سازنده بالابر ADOLF BLECHERT که از اولین سازندگان بالابر کششی بود ادغام شد.
آسانسور در ایران
آسانسور به صورت امروزی در حدود 50 سال پیش وارد کشور شده است و اولین نمایندگی فروش آسانسور در ایران به یک کشور سوئیسی داده شد که توسط یک شرکت ایرانی وارد شد و بعد از آن شرکت های خارجی دیگر در این زمینه فعالیت داشتند.
اولین کارخانه تولید قطعات آسانسور در ایران توسط وزارت مسکن و شهر سازی در سال 1350در شهر صنعتی البرز قزوین تحت لیسانس یک شرکت سوئیسی بنا گردیدو پس از آن نیز کارخانجات دیگری توسط شرکت های خارجی در ایران فعالیت کردند ولی امروزه آسانسور به صورت تلفیقی در کشور تولید و نصبمی گردند.
آسانسور ELEVATOR
آسانسور یک کلمه فرانسوی است و وسیله نامیده می شود که برای جایجایی عمودی افراد یا بار یا هردو بین طبقات و تراز های از قبل تعریف شده استفاده می شود کنترل آن به یک سیستم سپرده شده و فرمان دادن به آن به اختیار مسافر است ، اما ایستادن آن در محل مقرر توسط سیستم انجام می پذیرد .
آسانسور ها را به دو دسته تقسیم می نمایند :
§ آسانسور کششی
§ آسانسور هیدرولیک
آسانسور کششی
آسانسوری است که حرکت آن بر اثر اصطکاک بین سیم بکسل و شیار فلکه کششی ،که چرخش آن توسط سیستم محرکه می باشد انجام می شود.
آسانسور هیدرولیک
در این نوع آسانسور عامل حرکت کابین ، سیلند و پیستون می باشد و ممکن است دارای وزنه تعادل نیز باشد و معمولا” برای ارتفاع کم و سرعت های پایین استفاده می شود.
امکان جابه جایی بار های بسیار سنگین به همراه برخی مزیت ها و معایب آن که در ذیل به آنها اشاره شده است ، در بسیاری موارد استفاده از آسانسورهای هیدرولیک را توجیه پذیر و حتی ضروری می کند ، هرچند که سرعت و ارتفاع کم در آسانسور هیدرولیک محدودیت است.
مزایای آسانسور های هیدرولیک:
§ برخورداری از ضریب ایمنی بالا به دلیل عدم وجود احتمال سقوط آسانسور
§ در آسانسور های هیدرولیک علاوه بر اینکه موتور خانه در بالای چاه قرار نمی گیرد، چاه آسانسور نیز می تواند بدون سقف باشد که در طراحی معماری قابل توجه می باشد.
§ آسانسور های هیدرولیک حدودا” 12% کمتر از آسانسور های کششی فضا اشغال می کنند.
§ در صورتیکه نیروی پایین آمدن آسانسور های هیدرولیک با استفاده از نیروی جاذبه زمین تامین شود نه تنها در حین پایین آمدن مصرف انرژی تقریبا” صفر است بلکه می توان سرعت پایین آمدن آسانسور را نیز افزایش داد .
§ امکان نصب سیستم محرکه در فضایی دورتر از چاه آسانسور .
معایب آسانسور های هیدرولیک :
§ سیستم هیدرولیک را نمی توان در ساختمان های با ارتفاع متوسط یا زیاد نصب کرد.
§ حداکثر سرعت آسانسور هیدرولیک بین 63/0 تا 1 متر بر ثانیه می باشد.
§ در صورتیکه ترافیک ساختمان زیاد باشد ( بیش از 90 استارتدر ساعت ) نمی توان از آسانسور هیدرولیک استفاده نمود.
§ در مقایسه با آسانسور های کششی مصرف انرژی این نوع آسانسور ها حدود 2 برابر است.
§ نشتی روغن و خرابی O-RING و PACKING از مشکلات دائمی این سیستم ها است .
§ به دلیل استفاده زیاد از روغن همواره تخلیه و تعویض روغن مشکلات زیست محیطی فراوانی را به دنبال دارد.
آسانسور پانوراما ( نما دار )
امروزه آسانسور های پانوراما نقش مهمی در زیبایی طراحی معماری ساختمان ایفا می کند که این مساله مورد توجه بسیاری از مهندسان ساختمان است. آسانسور پانوراما دارای تنوع بسیار زیادی در زمینه طراحی بوده که نه تنها معمار را در طراحی معماری خود محدود می نماید ، بلکه ایده های متنوعی را نیز ارائه می کند .آسانسور پانوراما معمولا” با دو سیستم کششی و هیدرولیک نصب می گردد که هر کدام در شرایطی مزیت هایی بر دیگری دارند.
آسانسور های پانوراما با سیستم هیدرولیک
اصولا” در آسانسور های پانوراما همواره سعی می گردد تا تجهیزات مکانیکی و برقی در معرض دید قرار نگیرند که در سیستم های هیدرولیک به دلیل عدم نیاز به سیم بکسل و وزنه تعادل زیبایی بیشتری در آسانسور وجود خواهد داشت.
آسانسور پانوراما با سیستم کششی
محدودیت سیستم هیدرولیک در ارتفاع و سرعت ، لزوم استفاده از سیستم کششی را در ساختمان های بیش از 4 و 5 طبقه نمایان می کند. اگر چه سیستم کششی دارای سیم بکسل و وزنه تعادل است ولی با انجام ترفند هایی تجهیزات مکانیکی و برق کمتر به چشم می آیند.
پاورقی استاندارد:
چاه آسانسور های پانوراما می‌تواند با صفحات بزرگ و شفاف پوشیده شده یا به طور عمده باز باشد.
پوشش چاه:
چاه آسانسور در طبقاتی که ممکن است در دسترس عموم باشد باید دارای پوششی به شرح ذیل باشد:
§ این پوشش می‌تواند شیشه‌ای باشد.
§ ارتفاع دیواره‌ها از سمت ورودی آسانسور حداقل ۵/۳ متر باشد.
§ ارتفاع دیواره‌ها باید از سطح هر دسترسی ۵/۲ متر باشد به شرطی که فاصله این دیواره‌ها با قطعات متحرک آسانسور حداقل ۵/۰ متر باشد.
§ اگر فاصله دیواره با قطعات متحرک از ۵/۰ متر بیشتر شود؛ ارتفاع دیواره می‌تواند متناسب با این افزایش، کاهش یابد، به طوریکه در فاصله ۲ متری، این ارتفاع تا حداقل ۱/۱ متر مجاز خواهد بود.
§ در پایین ترین طبقه یا زیر آن فضایی برای پرسنل سرویس کار تامین شود، به نحوی که بتوانند به قسمت‌های خارجی کابین برای نظافت یا سرویس دسترسی پیدا نمایند و فاصله باز افقی بایستی حداقل ۴۵ سانتیمتر باشد.
آسانسور با دو درب مقابل
آسانسور های با دو درب ، آسانسوری است که مسافران از دو ضلع کابین امکان ورود و خروج از آسانسور را دارند این امکان ممکن است مخصوص یک طبقه باشد ویا مسافران در طبقه ای از یک سمت وارد و در طبقه دیگر از سمت مقابل خارج شوند.
کاربرد آسانسور با دو درب مقابل
در برخی ساختمان‌ها طراح در شرایطی قرار می‌گیرد که درهای آسانسور در کلیه طبقات در یک راستا قرار نمی‌گیرند، بلکه به عنوان مثال راستای درها در طبقات بالا در یک سمت ولی در طبقه پارکینگ به علت وجود رمپ در همان راستا، در ضلع دیگری از چاه آسانسور است. در این حالت ممکن است در آسانسور هم در سمت مجاور سایر درها و یا در سمت مقابل سایر درها قرار گیرد.
در آسانسورهای بیماربر و یا تخت بر در بیمارستان‌ها ممکن است به دلیل وجود بخش‌های مختلف در طبقات، نیاز به دو ورودی در دو سمت چاه آسانسور باشد به طوری که تخت بیمار از یک سمت وارد و از سمت دیگر به بخشی که لازم است خارج شود.
در برخی ساختمان‌ها اختلاف سطح ورودی ساختمان تا اولین واحد یک نیم طبقه است که اگر نخواهیم ساکنان، نیم طبقه را از طریق پله‌ها طی نمایند تا به اولین در آسانسور برسند، می‌توان از دو ورودی برای آسانسور استفاده نمود که یکی در ورودی ساختمان باز شود و سایر درها در مقابل آن و روبروی واحدهای ساختمان باز شوند.
آسانسورهای با دو در مجاور
تنها مورد استفاده عدم وجود امکان نصب کلیه درها در یک راستا است که پیشنهاد می‌شود طراحان ساختمان از ایجاد چنین شرایطی در طراحی جلوگیری نمایند چراکه اجرای این قبیل آسانسورها منجر به صرف هزینه‌های اضافی می‌گردد.
در مورد ابعاد کابین و نحوه قرارگیری ریل‌های آن تفاوت‌هایی با ابعاد در چاه‌های متداول وجود دارد. همانطور که در شکل مشاهده می‌گردد که کابین آسانسور دارای دو پخ در دو کنج می‌باشد، بنابراین فرم کابین بر اساس استانداردهای متداول نیست و ابعاد آن بر طبق حداقل و حداکثر مساحت مجاز، انتخاب می‌شود.